Jugoslovenski gigant sa 13.000 radnika, sad na izdisaju: Izvozio je robu širom sveta, radnicima delio stanove

Sisak je nekada bio jedan od najvećih industrijskih gradova Hrvatske, a dva simbola njegove industrije – železara i rafinerija nafte – danas postoje samo kao ostaci svoje prošlosti. Ukupno, u ovim industrijskim pogonima radi tek mali deo od oko 40.000 stanovnika grada.

Visoke peći su davno ugašene, a glavni proizvodi po kojima je železara bila poznata više nisu prisutni na tržištu. Sisak je jedini bivši jugoslovenski grad čija je železara propala, dok pogoni u Jesenicama (Slovenija), Zenici (BiH), Skoplju (Severna Makedonija), Nikšiću (Crna Gora) i Smederevu (Srbija) i dalje rade.

Drugi simbol grada, rafinerija nafte u vlasništvu INA/MOL-a, prestala je sa preradom sirovine 2022. godine. Gašenje proizvodnje najavljeno je još 2018. godine, uz plan pretvaranja prostora u industrijsko-logistički centar, otkaze i otpremnine za veći deo radnika. Danas tamo radi oko 200 ljudi.

Novi poslovi – od čelika do pekarstva

Nakon propasti dva industrijska simbola, najveći poslodavac u Sisku postala je pekarska firma koja zapošljava više od 1.700 radnika. Grad se u proteklih dvadesetak godina transformisao iz centra metalurške industrije u središte pekarstva.

Istorija železare

Železara Sisak osnovana je 1939. godine i već godinu dana kasnije zapošljavala je 550 radnika. Vlatko Čakširan, direktor Gradskog muzeja Sisak, ističe da je železara formirana 1938. godine kao Talionica Caprag i intenzivno se razvijala do kraja 1980-ih, kada su rat i privatizacija počeli da smanjuju poslovanje.

Početkom Drugog svetskog rata, potražnja za čelikom porasla je, pa su u Sisku proizvodili 60 tona čelika dnevno. Izgrađeni su novi dimnjaci i tvornički objekti. Tokom NDH, ustaška vlast preuzela je upravu nad talionicom do 1944, kada proizvodnja prestaje.

Nakon oslobođenja, tvornica je nacionalizovana i obnovljena 1946. godine. Doneta je odluka o izgradnji nove železare, a do 1956. godine izgrađene su visoke peći, valjaonica bešavnih cevi, ljevaonica, čeličana i energana. Otvoreni su i rudnici Bešlinac, Bukovica i Tremušnjak, kao i kamenolom vapnenca Graduša. Godine 1966. železara postaje Metalurški kombinat Sisak.

Zlatno doba i proizvodi

Najveći uspeh Železara Sisak imala je od sredine 1950-ih do sredine 1960-ih, kada su proširivani kapaciteti i povećavana proizvodnja. Roba se prodavala u zemlji i inostranstvu. Krajem 1980-ih, železara je zapošljavala gotovo 13.000 radnika, ne samo u Sisku, već i u pogonima u Bakru, Dubici, Glini, Topuskom, Dvoru i Novskoj.

Najpoznatiji proizvodi bile su bešavne cevi koje su zadobile API standard (American Petroleum Industry), što je otvorilo vrata za poslovanje širom sveta, posebno u naftnoj industriji. Pored bešavnih, proizvodile su se i šavne cevi i drugi metalni proizvodi.

Poznata koksara u Bakru bila je deo sisačkog giganta, otvorena 1978, a zatvorena 1994. godine.

Društvena uloga železare

Železara je imala veliku ulogu i u stambenoj izgradnji Siska, osiguravajući stanove za radnike i njihove porodice. Radničko naselje bilo je funkcionalistički najbolje izgrađeno u Sisku, sa zelenim površinama, dečjim igralištima i sportskim terenima. Postojale su osnovna i srednja škola, vrtić i drugi objekti. Najpoznatiji objekat bio je olimpijski bazen iz 1960, koji su gradili radnici i njihove porodice u okviru radnih akcija.

Železara je imala i pogon za održavanje naselja, a ekološki problemi se sistematski rešavali od kraja 1960-ih.

Rat, privatizacija i pad

Do 2003 i 2004. vlasnik železare Sisak je bilo rusko preduzeće Mečelj, a od 2006. do 2012. američko preduzeće Commercial Metals Company (CMC). Mašine iz valjaonice bešavnih i šavnih cevi preseljene su u SAD. Nakon 2012, vlasništvo preuzima ABS – Danieli, radeći u modernizovanoj elektrolučnoj peći.

Kurir Biznis/Telegraf/Index.hr